Diecezja Podlaska

Diecezja została powołana do życia przez papieża Piusa VII 30 czerwca 1818 r. Siedzibą pierwszych biskupów był Janów Podlaski. Cechą charakterystyczną w dziejach diecezji była sytuacja oraz znaczenie unitów, a także niezłomna postawa jej biskupów i kapłanów w walce z rosyjskim zaborcą o wolność Kościoła. Duchowieństwo wspierało wiernych w utrzymaniu narodowej tożsamości pod rosyjskim zaborem.

Kasata

Car Aleksander II 22 maja 1867 r. bez porozumienia z Rzymem skasował diecezję podlaską, a jej terytorium przyłączył do diecezji lubelskiej. Papież Leon XIII dopiero 30 grudnia 1889 r. przyłączył kanonicznie diecezję janowską do lubelskiej. W tym czasie osierocona diecezja podlaska przeżywała ciężkie chwile. Zlikwidowano janowskie seminarium duchowne, wywieziono resztę zakonnic, a ostrze prześladowania skierowano szczególnie przeciwko unii. Razem z unitami, choć w mniejszym stopniu, cierpiał Kościół obrządku łacińskiego. Rząd rosyjski zabierał na rzecz prawosławia nie tylko cerkwie unickie, ale także zagarnął 17 kościołów łacińskich; w 1875 r. zabrano kościół Paulinów w Leśnej, gdzie znajdował się cudowny obraz Matki Bożej; zabrano też kościół w Kodniu zezwalając na wywiezienie cudownego obrazu Matki Boskiej na Jasną Górę. Kler obrządku łacińskiego śpieszył z pomocą prześladowanym unitom, przez co narażał się na ciężkie kary. Jeśli chodzi o biskupów lubelskich tego okresu, to największe zasługi dla ratowania unii i Kościoła katolickiego w ogóle położył biskup Franciszek Jaczewski pochodzący z Podlasia. Odbywał on wizytacje kanoniczne, bronił unitów i zwalczał popieranych przez Rosję mariawitów.

Męczennicy z Pratulina

Broniąc przed przejęciem przez prawosławnych świątyni w Pratulinie, 24 stycznia 1874 r. poniosło śmierć męczeńską 13 unitów: Wincenty Lewoniuk, Daniel Karmasz, Łukasz Bojko, Konstanty Bojko, Konstanty Łukaszuk, Bartłomiej Osypiuk, Maksym Hawryluk, Anicet Hryciuk, Filip Geryluk, Ignacy Frańczuk, Jan Andrzejuk, Onufry Wasyluk, Michał Wawryszuk. Byli to mężczyźni w wieku od 19 do 50 lat. Unici widząc, że wojsko rosyjskie ma rozkaz zabijania stawiających opór, odłożyli przyniesione narzędzia obrony, uklękli na cmentarzu znajdującym się przy ich cerkwi i śpiewając przygotowywali się do śmierci za wiarę. To męczeństwo nie było jedyne w tych czasach, ale wydarzenia z Pratulina zostały najdokładniej udokumentowane i zbadane. Nie ma wielu danych o ich życiu osobistym, jednak w świetle zeznań świadków i dokumentów historycznych jawią się jako ludzie dojrzałej wiary. Męczennicy z Pratulina pod wieloma względami podobni są do męczenników z pierwszych wieków chrześcijaństwa, kiedy to prości wierni ginęli tylko dlatego, że odważnie wyznawali wiarę w Chrystusa.

Proces beatyfikacyjny męczenników podlaskich rozpoczął po I wojnie światowej bp Henryk Przeździecki. Przerwany w czasie II wojny i w okresie stalinizmu, został wznowiony dopiero w 1964 r. przez bp. Ignacego Świrskiego. W lutym 1994 r. w Rzymie złożono materiały źródłowe oraz opracowanie historyczne, przygotowane przez prof. Hannę Dylągową. Jan Paweł II beatyfikował ich w roku jubileuszu 400-lecia Unii Brzeskiej – 6 października 1996 r.

Kościół parafialny w Pratulinie, do którego przeniesiono po ekshumacji w 1990 r. doczesne szczątki męczenników, oraz miejsce, gdzie ich zamordowano, są nawiedzane przez pielgrzymów z całej Polski i z zagranicy.

"Myślę, że bardzo ważnym doświadczeniem Kościoła podlaskiego było spotkanie z Kościołem unickim, troska o unitów i ich wiary i przejście do Kościoła rzymskokatolickiego – powiedział w niedawnym wywiadzie dla KAI biskup siedlecki Kazimierz Gurda. – To doświadczenie zapisało się w naszej historii poprzez bardzo długie i krwawe prześladowania unitów ze strony cara. Najczęściej mówimy dziś o Pratulinie, gdzie czcimy bł. męczenników podlaskich: bł. Wincentego Lewoniuka i jego 12 towarzyszy. Ale do miejsc naznaczonych męczeństwem unitów trzeba też dodać Drelów, Mszannę, czy Janów Podlaski i wiele innych parafii, na terenie których dochodziło do prześladowania unitów przez sotnie kozackie. W cierpieniu unitów uczestniczyli biskupi, księża i wierni świeccy Kościoła rzymskiego" - zaznacza biskup siedlecki.

Niepodległość

Papież Benedykt XV, biorąc pod uwagę zmiany polityczne w Europie w wyniku pierwszej wojny światowej i potrzeby religijne narodu polskiego, który odzyskał niepodległość, bullą z dnia 24 listopada 1918 r. wskrzesił diecezję podlaską. Dzięki staraniom popartym przez ówczesnego nuncjusza apostolskiego, Achillesa Rattiego (późniejszego papieża Piusa XI), część dawnych gmachów wróciła do dyspozycji nowego biskupa. Po remoncie urządzono kurię, a 8 października 1919 r. otwarto seminarium duchowne w Janowie. W celu przygotowania młodzieży męskiej do kapłaństwa w 1923 r. założono Gimnazjum i Liceum Biskupie w Siedlcach. Szkoła ta wydała wielu kandydatów do kapłaństwa i zwiększyła w społeczeństwie polskim liczbę wykształconych osób o katolickim światopoglądzie. Do ożywienia religijności przyczyniły się zakony i zgromadzenia oraz nowo powstałe organizacje i bractwa religijne. Owocem działań duszpasterskich były również liczne konwersje z prawosławia.

Siedlce

W 1924 r. Pius XI przeniósł stolicę biskupią z Janowa do Siedlec, wynosząc kościół parafialny pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP w Siedlcach do godności katedry. W konstytucji apostolskiej „Vixdum Poloniae unitas” z 28 października 1925 r., nadającej nowe granice terytorialne diecezjom w Polsce, diecezja janowska czyli podlaska otrzymała nową nazwę – siedlecka czyli podlaska. Duszpasterską troską objęto unitów, otwierając dla nich parafie. Niektóre zakony wyłoniły gałęzie ze wschodnim obrządkiem (jezuici, redemptoryści, kapucyni i oblaci).

Po II wojnie światowej diecezja musiała poradzić sobie z poważnymi stratami materialnymi i upadkiem moralnym. Zarządzono misje parafialne, akcje charytatywne oraz promowano walkę z problemem alkoholowym, promując np. wesela bez wódki.

W 1992 r. Jan Paweł II zmienił nazwę diecezji na „siedlecką” i włączył ją do nowo powstałej metropolii lubelskiej oraz zmniejszył jej terytorium o dekanaty: sokołowski, sterdyński i węgrowski a także część dekanatu janowskiego, łosickiego i liwskiego, które zostały dołączone do diecezji drohiczyńskiej.

10 czerwca 1999 roku odbyła się wizyta apostolska Jana Pawła II w Siedlcach. Na błoniach siedleckich zgromadziło się ponad 500 tysięcy osób. Papież przyleciał przewodniczył Mszy św. koncelebrowanej z duchowieństwem obrządku łacińskiego i unickiego. W przemówieniach podkreślił bohaterstwo unitów-męczenników podlaskich i zachęcił do ich naśladowania w wierze i moralności chrześcijańskiej.

Kolegiata Świętek Trójcy w Janowie Podlaskim

Jednym z ciekawszych obiektów diecezji jest kolegiata Świętej Trójcy w Janowie Podlaskim. Budowę kościoła rozpoczęto w 1714 r. staraniem biskupa łuckiego Aleksandra Wyhowskiego. Świątynia, którą na miejsce drewnianego kościoła ufundował Wielki Książe Litewski Witold w 1428 r., została konsekrowana przez bp. Stefana Bogusława Rupniewskiego w 1735 r. W 1741 r. podniesiono ją do godności kolegiaty. Świątynia ma dwuwieżową fasadę i trójnawowe wnętrze. Jest siedzibą Janowskiej Kapituły Kolegiackiej.

Kościół był dwukrotnie przebudowywany: w 1859 r. i 1919 r. Barokowe wyposażenie pochodzi z XVIII w. Cenną własnością świątyni są relikwie (krew i prochy) św. Wiktora, męczennika z III w., ofiarowane przez papieża Piusa IX w 1859 r. W kościele tym znajduje się sarkofag i pomnik biskupa, poety i historyka Adama Naruszewicza (1733-1796), który w Janowie Podlaskim spędził ostatnie lata swego życia. Naruszewicz należał do najbliższego otoczenia Stanisława Augusta, uczestniczył w obiadach czwartkowych. Uczestniczył w obradach Sejmu Czteroletniego, po przystąpieniu króla do targowicy wycofał się z życia politycznego. Jego obfita twórczość poetycka (oda, satyry, sielanki, liryki refleksyjne) służyła propagowaniu królewskiego programu reform. Pisał wiersze głównie o charakterze okolicznościowo-moralizatorskim, usiłując godzić barokowe tradycje stylistyczne z dążeniami klasycystycznej odnowy poezji. Był również dramatopisarzem oraz tłumaczem licznych dzieł z literatury antycznej i współczesnej francuskiej.

9 czerwca 2018 r. w ramach obchodów 200. rocznicy istnienia diecezji siedleckiej Kolegiacie Świętej Trójcy w Janowie Podlaskim zostanie nadany tytuł Bazyliki Mniejszej. Udział w wydarzeniu wezmą polscy biskupi i nuncjusz apostolski w Polsce abp Salvatore Pennacchio.