Reklama

Niedziela w Warszawie

Niewygodny świadek historii

Mariusz Kubik

Cały swój pisarski talent oddał temu, by potomni mieli świadectwo o latach, gdy historia zerwała się z łańcucha. Tym kierował się zmarły niedawno Janusz Krasiński - autor wybitny i niewygodny, ocenzurowywany w PRL-u i przemilczany w III RP

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

25 października na Starych Powązkach odbył się pogrzeb. Osoby przygodne mogły łatwo zauważyć, że jest to pożegnanie kogoś zasłużonego. Przed trumną wszak szli żołnierze z kompanii reprezentacyjnej. W kondukcie można zaś było zobaczyć polityków i ludzi kultury. Podczas pogrzebowych uroczystości zabrakło tylko przemówień przedstawicieli władz oraz dziennikarzy z największych mediów. A przecież kiedy wcześniej żegnano innych, ważnych twórców gazety informowały o tym na pierwszych stronach. Telewizje natomiast zmieniały swoje ramówki, przypominały archiwalne wywiady, filmy biograficzne, itd.

Tego dnia było jednak inaczej. Żegnano zasłużonego przedstawiciela Związku Literatów Polskich, Polskiego PEN Clubu, Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego, Stowarzyszenia Pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. A także honorowego prezesa Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz laureata wielu nagród pisarskich, m.in.: Mackiewicza, Reymonta czy Pietrzaka. A mimo to w mediach trwała niewspółmierna do skali straty cisza. I była ona poniekąd symboliczna dla całej życiowej drogi 84-letniego pisarza.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Debiut na chlebowej tabliczce

W pełni zasłużone laury, jakie otrzymał Janusz Krasiński, nie wpłynęły bowiem na jego popularność. Pisarz był znany tylko niewielkiemu kręgowi czytelników. Komunistyczni luminarze mieli do jego twórczości stosunek instrumentalny. Cenzorzy akceptowali te z jego utworów, w których opowiadał o niemieckich obozach koncentracyjnych. Ale kiedy czytali dzieła nawiązujące do więzień PRL-owskich, sytuacja diametralnie się zmieniała.

A Krasiński po obozach w KL Auschwitz, Flosenburg i Dachau, został uwięziony w PRL. Z piętnastu lat zasądzonych w sfingowanym procesie odsiedział 9 lat na Mokotowie, w Rawiczu i Wronkach. W komunistycznym więzieniu zadebiutował. Nie jako pisarz, lecz jako poeta krótkich wierszy pisanych zaostrzoną zapałką na chlebowej tabliczce posmarowanej proszkiem do zębów. Pisał: Tu Workuta, tu Workuta! Płyną głosy po kolczastych drutach. Tu Kołyma, tu Kołyma! Tłumi głos śnieżna zadyma… Po latach powie: - Pisałem, uważając z kim siedzę, czytałem to kolegom w celi. Nikt nie doniósł, bo inaczej, byśmy dzisiaj nie rozmawiali.

Reklama

Twórczość Krasińskiego jest aktem niebywałej odwagi osobistej, lecz on nie godził się z taką oceną. Za każdym razem podkreślał, że przez całe życie bał się. A pisał tylko dlatego, by dać świadectwo. Wyrzucał z siebie swoje przeżycia, by najmłodsze pokolenie Polaków wiedziało, że może spotkać ich inny los.

Oficjalnie zadebiutował w 1956 r. Pismo październikowej odwilży „Po prostu” opublikowało jego wiersz („Karuzela”), opowiadający o szaleństwie na więziennym spacerniaku. Dopiero co amnestionowany debiutant poszedł za ciosem i przyniósł do PIW więzienne opowiadania. Ale w wydawnictwie powiedziano mu, że „odwilż skończyła się w listopadzie”. - Zdesperowany robię coś, czego może nie powinienem. Wydaję je jako opowieści z frankistowskiej Hiszpanii - wspominał. Cenzor jednak nie dał się nabrać, ale w literacie i tak pozostał niesmak. - Nigdy więcej - przyrzekł sobie.

Zaczął pisać reportaże o ludziach i ich codziennym życiu w PRL. Z kolei w utworach literackich Krasiński postanowił zdać się na inteligencję odbiorców. I nie zawiódł się. W „Śniadaniu u Desdemony” mąż wracający z więzienia oskarża żonę, bo w mieszkaniu jest inny mężczyzna. Ale oskarżenie jest poprowadzone w taki sposób, że widzowie nie widzą w tym kłótni rodzinnej, lecz proces. Stalinowski proces.

Życia Szymona Bolesty

Kiedy w połowie lat 60. został reporterem i redaktorem w Redakcji Słuchowisk Teatru Polskiego Radia dokonuje m.in. dwóch adaptacji literackich. Jego wybór pada np. na „Wesele raz jeszcze” Nowakowskiego. Dzięki temu po raz pierwszy w historii PRL-owskiego teatru pojawia się zwyczajny kapłan, a nie obłudnik i cynik, jak przewiduje komunistyczny wzorzec.

Reklama

Następne miejsca pracy Krasińskiego to tygodniki „Kultura” oraz od 1975 r. miesięcznik „Dialog”. W latach 80. zaczyna pisać dzieło życia. Bohaterem czterotomowego dzieła jest Szymon Bolesta. W kolejnych tomach - „Na stracenie”, „Twarzą do ściany”, „Niemoc” i „Przed agonią” - alter ego pisarza przechodzi przez wszystkie etapy gehenny urodzonych w dwudziestoleciu międzywojennym. - „Utajniając” swoją biografię, maskując jej najbardziej tragiczne fragmenty, Krasiński mógł poszukiwać nie tylko pewnego wobec niej dystansu, ale i próbować wydobyć z niej sensy ogólniejsze - napisze w laudacji na 80-lecie urodzin pisarza, prof. Maciej Urbanowski.

Książki o Boleście wychodzą już po odzyskaniu niepodległości. Krasiński czuje, że to jego czas. Ale nadzieja szybko mija. Pisarza nie zaprasza się do programów kulturalnych, największe media nie recenzują jego książek. W księgarni żonie Krasińskiego tłumaczą, że takich książek, jak jej męża nie wystawia się w widocznych miejscach. A kiedy w latach 90. zgłosiła się do niego zagraniczne oficyna z propozycją wydania „Przed agonią”, to „przyjaciele” z Polski zasugerowali wydawcy, że w książce jest „nieprzyjemny aspekt polityczny”. A jaki miał być - można spytać retorycznie - skoro powieść kończy się bestialskim mordem na ks. Popiełuszko.

Zachować „okruchy duszy”

Krasiński wie, jakie są wymagania salonu III RP. Wie, co musiałby napisać, aby mu odpuszczono, lecz na taki kompromis nie idzie. - Jestem wolnym poszukiwaczem prawdy - deklaruje - rzecznikiem narodowego porozumienia. Ale też odwrotu od relatywizmu, zdecydowanego powrotu do odrzucanych wartości: silne, niezależne państwo, solidarność, rodzina, współczucie dla pokrzywdzonych, wreszcie prawda, ta codzienna i ta historyczna. (...) To są kanony, od których nie mogę odstąpić.

I tym zasadom był wierny do końca. To one pozwalają „zachować okruchy duszy”, chociaż nie przysparzają popularności, ani nie opłacają się materialnie.

Reklama

Na Starych Powązkach Janusza Krasińskiego żegnał Marek Nowakowski. - Był wybitnym pisarzem i dobrym człowiekiem - powiedział mistrz małych form.

Jakim człowiekiem był Janusz Krasiński już nie zweryfikujemy. Nie zobaczymy też, jak spaceruje z Markiem Nowakowski po uliczkach Ochoty. Jednak nadal możemy dowiedzieć się, jakim był pisarzem. Tylko pamiętajmy, że książek Krasińsiego nie znajdziemy na głównych półkach w księgarni. Postawiono je pewnie gdzieś na uboczu. Tak jak i na uboczu żył ich autor, bo postanowił przejść przez życie wyprostowany.

Podziel się:

Oceń:

2012-12-31 00:00

[ TEMATY ]

Wybrane dla Ciebie

Nie żyje Wanda Chotomska

wikipedia.org

2 sierpnia w wieku 88 lat zmarła w Warszawie Wanda Chotomska; pisarka, poetka, autorka ponad 200 książek dla dzieci - poinformowała Prezes Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich Małgorzata Karolina Piekarska.

Więcej ...

Katedra gnieźnieńska: konserwacja i renowacja konfesji św. Wojciecha

2024-05-22 18:49

Artur Stelmasiak

W katedrze gnieźnieńskiej rozpoczęły się prace związane z konserwacją i restauracją jednego z najcenniejszych zabytków - konfesji św. Wojciecha, relikwiarza oraz klęczących postaci podtrzymujących relikwiarz. Publikujemy komunikat Kurii Metropolitalnej w Gnieźnie.

Więcej ...

Kapłan jest mocny mocą Chrystusa

2024-05-23 13:17
Kapłani z rocznika 1974 obchodzący swój jubileusz 50-lat kapłaństwa

ks. Łukasz Romańczuk

Kapłani z rocznika 1974 obchodzący swój jubileusz 50-lat kapłaństwa

Kapłani wyświęceni w roku 1974 obchodzili swój jubileusz 50-lecia święceń prezbiteratu. Do katedry wrocławskiej przybyli kapłani z całej metropolii wrocławskiej i nie tylko. Eucharystii przewodniczył abp Józef Kupny.

Więcej ...

Reklama

Najpopularniejsze

Istotą kapłaństwa jest składanie ofiary

Wiara

Istotą kapłaństwa jest składanie ofiary

Niesamowita święta Rita

Kościół

Niesamowita święta Rita

Kto przeprosi panią Annę?

Wiadomości

Kto przeprosi panią Annę?

Kraków: Aktorka Anna Dymna zostanie honorową obywatelką...

Wiadomości

Kraków: Aktorka Anna Dymna zostanie honorową obywatelką...

Zgorszenie w Warszawie. Tęczowe

Kościół

Zgorszenie w Warszawie. Tęczowe "nabożeństwo" z...

Franciszek wyjaśnia: zezwoliłem na błogosławieństwo...

Kościół

Franciszek wyjaśnia: zezwoliłem na błogosławieństwo...

Nowenna do Ducha Świętego

Wiara

Nowenna do Ducha Świętego

#NiezbędnikMaryjny: Litania Loretańska - wezwania

Wiara

#NiezbędnikMaryjny: Litania Loretańska - wezwania

Moc Ducha w Kościele

Wiara

Moc Ducha w Kościele